Een aantal ex-verslaafde daklozen namen het initiatief voor een monument. Zij zochten contact met Hans Spekman, die wethouder in Utrecht was tussen 2001 en 2006. De samenwerking met gemeente en Utrechtse welzijnsorganisaties zoals GOUD en Rechtop resulteerde in een pitch voor alumni van de HKU. Kunstenaar Lucas Meryler mocht uiteindelijk het beeld maken. Hij koos voor beton en wist, mede door de bijna onopvallende liggende plaatsing op de straatstenen, een aangrijpend beeld te maken.

Karton en pies
‘De tunnel was destijds een plek waar kwetsbare mensen aan hun lot werden overgelaten, alsof hun problemen niet bestonden als je ze niet zag’, zegt wethouder Rachel Streefland. De expeditietunnel stond jarenlang bekend als de junkentunnel, waar dealers hun drugs verkochten en veel overlast veroorzaakten. Het was de hel. Op karton en tussen vuil probeerden honderden verslaafden te overleven.

Ook nu zijn er mensen in een kwetsbare positie op straat te zien die verslaafd of verward zijn, of allebei. Daar is het monument ook voor bedoeld. ‘Iedereen die erlangs fietst wordt bewustgemaakt van het feit dat we blijvend aandacht moeten hebben en houden’, zegt de wethouder. ‘Deze groep wil ook gezien en gehoord wil worden. Als stad hebben we een verantwoordelijkheid voor hen te zorgen.’

Begin jaren zeventig werd met name hasj en wiet genuttigd. Drugs leken een onschuldig middel, een voorbijgaand jeugdfenomeen. Na de Vietnamoorlog kwamen Amerikaanse veteranen op verlof naar het Amsterdamse Vondelpark en introduceerden de heroïne. De stof waar zij heil bij vonden in de oorlog werd in ons land geïntroduceerd. Hier wist men nog niet wat de verslaving met zich meebracht.

De snel aan lagerwal rakende gebruikers hadden onderdak nodig. Het in 1973 opgeleverde Hoog Catharijne bleek ideaal. Doordat er recht van overpad vanuit de stad naar het station was kon het gebouw niet af gesloten worden na winkeltijd. Steeds meer verslaafde daklozen zochten er hun onderkomen. De architectuur, met als basis intieme plekken en weinig grote zichtlijnen, gaven de daklozen de mogelijkheid om te schuilen. Overdag werd er uit winkels gestolen om de benodigde dope te scoren.
Hoog Catharijne rond 1980 © Het Utrechts Archief 

In de loop van de jaren negentig kwam er steeds meer aandacht voor het probleem. Er moest iets veranderen om de overlast door de grote aantallen verslaafde daklozen te verminderen. De gangbare aanpak was destijds eerst afkicken, dan pas hulp. Veelal vielen gebruikers terug in het oude patroon.
Hans Spekman, politie, zorginstellingen en ondernemers bespraken met elkaar hoe de problemen in de junkentunnel, waar dealers hun drugs verkochten en veel overlast veroorzaakten, konden worden aangepakt. De zijingangen van Hoog Catharijne waren inmiddels ’s avonds en ‘s nachts afgesloten. In de expeditietunnel vonden honderden verslaafde daklozen onderdak.
Na 1998 veranderde het beeld over de verslaafde; niet langer een crimineel, maar een patiënt die hulp nodig heeft. Er werd met hen gepraat. De tunnel werd gesloten in 1999.

Gemeente en zorginstanties namen volop actie. Verslaafde daklozen werden steeds beter geholpen door welzijnswerkers, maar ook door de politie. In de loop van de jaren was er een vangnet van alternatieven en hulp aan verslaafden uitgerold over de stad; methadonverstrekking, nachtopvang, huiskamerprojecten en afkickcentra.

Het probleem met grote groepen verslaafde daklozen is er nog steeds, maar soms minder zichtbaar in het straatbeeld. Park Lepelenburg is nu de plek waar gedeald wordt. Er zijn veel nieuwe designerdrugs in omloop. Kwetsbare mensen, of mensen in kwetsbare posities zoals arbeidsmigranten die hun baan of woning kwijtraken, worden dakloos. Meer ellende is dan niet ver weg.

*Televisieprogramma Andere Tijden maakte in 2017 een documentaire over de Hel van Hoog Catharijne. Ooggetuigen noemden het een hel 'Mensen lagen daar in hun eigen poep en pies en vechtpartijen, drugsgebruik en verkrachtingen waren er aan de orde van de dag'.


Fotografie © Luuk Huiskes

< naar nieuws-overzicht